تاثير عوامل فيزيكي كلاس بر پيشرفت تحصيلي دانش آموزان

اين فايل با فرمت word مي باشد و قابل ويرايش است .

فهرست مطالب

چكيده

مقدمه

۱) نور و متغيرهاي مربوط به آن:

۲) ابعاد ظاهري كلاس:

۳) حرارت و تهويهٔ كلاس:

۴) صدا و متغيرهاي مربوط به آن:

۵) سازماندهي و آرايش كلاس:

۶) تجهيزات آموزشي:

● روش تحقيق

▪ جامعه و نمونه آماري:

▪ ابزار‌هاي گردآوري اطلاعات:

۱) پرسشنامه

۲) مشاهده:

۳) آزمون پيشرفت تحصيلي:

● يافته‌ها

۱) سؤالات پرسشنامه:

۲) فرم مشاهده:

۳) پيشرفت تحصيلي:

جدول ۵) مقايسه ميانگين كل دروس دانش‌آموزان در مناطق و نواحي مورد پژوهش

● تجزيه و تحليل استنباطي داده‌هاي مربوط به سنجش سؤالهاي تحقيق

● بحث و نتيجه‌گيري و پيشنهادها:

منابع

اگر چه رابطهٔ معناداري بين متغيرهاي فيزيكي و پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان وجود ندارد، ولي اين متغيرها بر نگرش معلم تأثيرگذار است و نگرش معلم نيز پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان را تحت تأثير قرار مي‌دهد.

●چكيده:

اين مقاله به عنوان گزارشي از يافته‌هاي يك پژوهش گسترده، درصدد است رابطه‌ متغيرهاي فيزيكي كلاس درس را با پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان مورد بررسي قرار دهد. يافته‌هاي مربوط به عوامل انساني كلاس درمقالهٔجداگانه‌اي گزارش شده است.

به منظور انجام پژوهش، ۷۲ كلاس پنجم به صورت تصادفي طبقه‌‌اي و ۲۱۸۸ دانش‌آموز و معلمان اين كلاسها ازمدارس ابتدايي استان اصفهان انتخاب شدند.[۱] روش مورد استفاده در اين پژوهش كمي و كيفي بوده و ابزار جمع‌آوري داده‌ها، فرمهاي پرسشنامه، مشاهده و آزمون پيشرفت تحصيلي بوده است. تجزيه و تحليل داده‌هاي كمي پژوهش، با استفاده از نرم‌افزار آماري SPSSصورت گرفته است. نتايج نشان داد كه اگر چه رابطهٔمعناداري بين متغيرهاي فيزيكي و پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان وجود ندارد، ولي اين متغيرها بر نگرش معلم تأثيرگذار است و نگرش معلم نيز پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان را تحت تأثير قرار مي‌دهد. همچنين مشخص شد كه فضاهاي آموزشي مدارس كنوني ما با ويژگيهاي رواني كودكان و نوجوانان سازگار نيست. بنابراين، لازم است در اين رابطه اصلاحات لازم به عمل آيد. متغيرهاي فيزيكي، حتي اگر بر پيشرفت تحصيلي دانش‌آموز نيز هيچ تأثيري نداشته باشد، بايد به خاطر حفظ سلامت، بهداشت و امنيت رواني آنان مورد توجه قرار گيرند.

●مقدمه

آموزش و پرورش، زير بناي توسعه اجتماعي، اقتصادي، سياسي و فرهنگي هر جامعه است. بررسي عوامل مؤثربر پيشرفت وترقي جوامع پيشرفته نشان مي‌دهد كه همهٔاين كشورها، آموزش و پرورش توانمند و كارآمدي داشته اند. همچنين در هر نظام آموزشي، عوامل بسياري با يكديگر عمل مي‌كنند تا يادگيري و پيشرفت تحصيلي براي دانش‌آموزان حاصل گردد. هرقسمت از اين نظام بايد به گونه‌اي آماده شود كه دسترسي به بازده مطلوب و اهداف مورد نظر ميسر شود، زيرا اگرجزئي از نظام ازكار باز ايستد، كارآيي اجزاي ديگرنظام كاهش يافته و صدمه خواهد ديد.

با در نظر گرفتن و تجزيه و تحليل درون‌ دادهايي از قبيل متغيرهاي فيزيكي، مي‌توان با آگاهي بيشتري اقدام به برنامه‌ريزي نمود. البته علاوه بر عوامل فيزيكي، متغيرهاي زياد ديگري نيز وجود دارند كه فرآيند يادگيري و پيشرفت تحصيلي را تحت تأثير قرار مي‌دهند كه با انجام پژوهش مي‌‌توان ميزان تأثير آنها را تشخيص داد. وقتي كه نظامهاي آموزشي اطلاعات لازم را در چنين زمينه‌‌هاي اساسي در اختيار نداشته باشند، نمي توان عملكرد صحيح را در عرصه‌هاي مختلف آموزشي و پرورشي انتظار داشت.

از اين رو، اين مقاله به دنبال يافتن پاسخ به دو سؤال زيراست:

آيا بين ميزان امكانات آموزشي كلاس درس، با پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان رابطه‌ وجود دارد؟

آيا بين جاذب بودن كلاس درس، با پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان رابطه وجود دارد؟

عوامل فيزيكي مربوط به امكانات آموزشي و جاذب بودن كلاس دوازده شاخص است كه درشش قسمت به شرح ذيل دسته‌بندي و تبيين شده است. پنج مورد اول مربوط به جاذب بودن كلاس و مورد ششم مربوط به امكانات آموزشي كلاس است:

▪نور و عوامل مربوط به آن مانند ميزان و شدت نور، نوع نور(طبيعي يا مصنوعي)؛

▪ابعاد ظاهري كلاس شامل ديوار، درب و كف كلاس، سرانه مساحت و سرانه فضا؛

▪حرارت و تهويه كلاس؛

▪صدا و عوامل مربوط به آن؛

▪سازماندهي و آرايش كلاس؛

▪تجهيزات آموزشي شامل تخته سياه و رسانه‌هاي آموزشي.

استاندار‌هايي كه در اين تحقيق استفاده شده، شامل ملاكهايي است كه توسط وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت و درمان، سازمان نوسازي و تجهيزات مدارس، كتابها و نشريه‌هاي علمي در مورد ويژگيهاي مناسب و لازم براي يك كلاس تعيين شده است، كه به طور اختصار به شرح آنها مي‌پردازيم:

۱) نور و متغيرهاي مربوط به آن:

به طور كلي در فرآيند يادگيري، ۸۳ درصد يادگيري به وسيله حس بينايي صورت مي‌گيرد(ذوفن و لطفي پور، ۱۳۷۷). بنابراين، اگرعمل ديدن با اشكال رو به رو شود، افت در يادگيري ايجاد مي‌گردد. هدف تأمين روشنايي درمدرسه، عبارت از به وجود آوردن محيطي است كه درآن، عمل ديدن به بهترين وجه و با حداقل زحمت و كوشش انجام گيرد تا نيروي دانش‌آموزان، صرف جذب اطلاعات و فرآيند يادگيري شود، نه اينكه اين نيرو براي مبارزه با اشكالات ديدن- كه درمحيط كم نور وجود دارد- صرف شود. البته بايد يادآوري كنيم كه هنگام انجام هر فعاليتي، ميزان نور مورد نياز متفاوت است.

روشنايي كلاس ازطريق نور طبيعي (پنجره‌ها، دريچه‌هاو …) يا نور مصنوعي (لامپها و انواع چراغها) تأمين مي‌گردد كه درهر صورت بايد به ميزان نور، جهت و كيفيت آن توجه گردد (جدول۱).

جدول۱: شدت روشنايي مورد نياز در موقعيتهاي مختلف

نوع فعاليت/شرايط/شدت و روشنايي بر حسب لوكس[۲]

تدريس و سخنراني/تخته سبز/۵۰۰-۲۰۰/

تدريس و سخنراني/تخته سياه/۵۰۰-۳۰۰

آزمايش/ميز آزمايشگاه/۵۰۰-۲۰۰/

مطالعه/بين قفسه‌ها/۲۰۰-۱۰۰

مطالعه/ميز مطالعه/۵۰۰-۳۰۰

مأخذ: مؤسسه استاندارد ايران

تجربيات متعدد نشان داده است كه مساحت پنجره‌هاي شيشه دار بايد حداقل به اندازهٔيك پنجم سطح اتاق باشد تا حداقل روشنايي براي خواندان و نوشتن موجود باشد. از طرف ديگر، از هر اقدامي كه موجب تساوي روشنايي براي همهٔشاگردان شود، نبايد دريغ نمود. نور از نظر توزيع بايد مطلوب باشد و به صورت يكنواخت پخش شود تا درخشندگي سطوح سبب ناراحتي چشم نگردد. همچنين ميزان نور كافي باشد و سايه‌هاي مزاحم موجود نباشد (كلهر، ۱۳۷۰). در همين راستا، نويفرت[۳] اظهار مي‌‌دارد: «نور مستقيم و حباب دار فلورسنت بسيار عادي بوده، روشنايي مناسب را براي تخته سياه توليد مي‌كند. در آمريكا اين روشنايي مصنوعي توسط سلول فتوالكتريك[۴] به طور خودكار كنترل مي‌شود» (ملامد، ۱۳۷۳، ص ۱۱).

كولر[۵] و ليندسن[۶] (۱۹۹۲ ص۳۰۷-۳۱۷) در تحقيقي، اثر نور كلاس را بر هورمونهاي استرس، عملكرد كلاس، رشد بدن و سلامتي ۸۸ دانش‌آموز هشت تا نه ساله، به مدت يك سال مورد بررسي قرار دادند. نتايج نشان داد كه هورمونهاي استرس درتابستان افزايش مي‌يابد و كمبود نور طبيعي و مصنوعي، سبب تأخير قابل توجهي در افزايش هورمونهاي استرس مي‌شود.

۲) ابعاد ظاهري كلاس:

وب[۷] (۱۹۷۶) در تحقيقي، تأثير محيط فيزيكي مدرسه را در مقايسه با تسهيلات سنتي و جديد، بر روي رفتار و عملكرد تحصيلي دانش‌آموزان مورد بررسي قرار داد. وي تئوري لوين[۸] (۱۹۳۸) مبني بر «محيط آموزشي جزء اساسي آموزش است» ونظريه پروهاسكي[۹] (۱۹۷۰) مبني بر «مؤثربودن محيط بر رفتار و عملكرد دانش‌آموزان» را مورد تأييد قرار داده است. همچنين وات كينز[۱۰] (۱۹۹۳) در تحقيقي اثر محيط مطلوب و معمولي آموزش را بر ۳۲۳ دانش‌آموز دبيرستاني، در كلاسهاي علوم مورد بررسي قرار داد. نتايج به دست آمده نشان داد كه محيط مطلوب، عمق يادگيري را افزايش مي‌بخشد (به نقل از: مرتضوي، ۱۳۶۷).

در ارتباط با چگونگي ويژگيهاي سطوح و ابعاد ظاهري كلاس، به طور كلي مي‌توان گفت كه ديوارهاي كلاس بايد خشك، بدون درز، صاف و حداقل تا ارتفاع ۵/۱ متر قابل شستشو بوده و بهتر است از سنگ باشد. ديوار كلاسها بايد ساده باشد تا گرد و غبار روي آن جمع نشود. كف كلاسها بايد قابل شستشو، مسطح و بدون درز بوده، لغزنده و مرطوب نباشد. اين نكات در مورد سقف نيز بايد رعايت شود.

رنگ نيز بايد مورد توجه قرارگيرد و در رنگ‌آميزي كلاس بايد از رنگهاي آرامش بخش استفاده كرد. رنگهاي آبي باز يا سبز روشن براي ديوارها و رنگ سفيد براي سقف مطلوب است. رنگ ديوارها بهتراست قابل شستشو باشد. بنابراين، سطوح ديوار و سقف كلاس بايد داراي رنگهاي روشن و كف كلاس بهتر است به رنگ تيره باشد(فساشكوه،۱۳۴۱).

نويفرت (۱۳۷۳) در مورد شكل كلاس اظهار مي‌دارد كه مستطيل يا ذوزنقه، بهترين شكل براي كلاس درس است. اشكال مربع، مدور يا بيضي و غيره از لحاظ صوتي مناسب نيست. مساحتهاي بزرگ انحنا‌دار، ايجاد نقاط كانوني كرده، مانعي بزرگ براي صدا ايجاد مي‌كند(به نقل از:ملامد، ۱۳۷۳).

براي هر دانش‌آموز ۵/۱ مترمربع زمين و ۵/۵ مترمكعب هوا لازم است. به عبارت ديگر، براي يك كلاس ۳۰ نفري، ابعاد اتاق بايد به طول ۸ متر و عرض ۶ تا ۷ متر و ارتفاع ۴ متر باشد. فضاي لازم براي هر دانش‌آموز نبايد از ۵/۴ مترمكعب و ارتفاع ۳متر كمتر باشد. بنابراين، درانتخاب يك مكان براي كلاس، بايد حجم كلاس و تعداد دانش‌آموزان را مد نظر قرارداد (سلطان منش، ۱۳۶۴).

۳) حرارت و تهويهٔ كلاس:

يكي ديگر از عوامل تأثير گذار بر يادگيري، تجهيزات مناسب براي توليد گرما و سرماست كه كم توجهي به آن مي‌تواند سبب افت در يادگيري و آسيبهاي جاني شود. بر اساس گزارش مؤسسه استاندارد ايران، حرارت ۱۸-۱۶ درجه سانتي‌گراد براي كلاس درس مناسب بوده و وجود جريان هوا براي آن ضروري است. اگرهواي محيط بيش از اندازه گرم باشد، بر مكانيسم تنظيم حرارت بدن فشار وارد آمده و بازده فعاليتهاي فيزيكي و مغزي كاهش خواهد يافت. بنابراين، مشاهده مي‌شود كه وضعيت حرارت در كلاس، عاملي است كه بر چگونگي فعاليت فراگيران و در نتيجه يادگيري آنان اثرمي‌گذارد.

در تحقيقي كه دردانشگاه هاروارد روي دانش‌آموزان مدارس ابتدايي در زمينهٔهواي لازم صورت گرفت، مشخص شد كه اگر فعاليت افراد زياد شود، ميزان هواي لازم از مقدار هواي ضروري در حالت عادي زيادتر خواهد بود. ضمناً هواي كلاس معمولاً سه تا پنج مرتبه درهر ساعت بايد تعويض شود (جدول۲)، زيرا هواي داخل اتاق نبايد بيش از يك درصد دي‌اكسيدكربن داشته باشد (به نقل از سياوش حقيقي، ۱۳۷۳).

جدول ۲: ميزان تقريبي تعداد دفعات تعويض هوا در يك فضا (مؤسسه استاندارد ايران به نقل از: سياوش حقيقي، ۱۳۷۳)

حجم فضا به ازاي هر دانش‌آموز/تعداد دفعات تعويض هوا

كمتر از ۵ مترمكعب/۶

۵/۷-۵ متر مكعب/۵

۷ـ۸/۵/۴

۸/۵ـ۷/۱/۳

بيشتراز ۵/۸/۱/۵

درجه حرارت مناسب براي كلاس ۱۸ درجه سانتيگراد است و به طور كلي، سيستمهاي حرارت مركزي بهترين وسايل براي تأمين و كنترل حرارت مورد نياز هستند. از آنجا كه درهمهٔمدارس ما امكان داشتن اين سيستم‌ها هنوز موجود نيست، جهت تأمين گرماي مناسب در كلاسها بهتر است از بخاري‌هاي گازي با لوله‌هاي بلند استفاده شود. براي داشتن رطوبت مناسب مي‌توان از ظروف بزرگ آب بر روي بخاري استفاده كرد.

لئوناردهيل[۱۱] (۱۹۸۶) ضمن تحقيقي نشان داد كه اثر بد تهويه ناقص بر روي دانش‌آموزان، به علت تغيير در ميزان اكسيژن و دي‌اكسيد كربن هوا يا سموم آلي- كه قبلاً تصور مي‌شد در هواي بازدم وجود دارد- نيست، بلكه به علت بالا رفتن درجه حرارت و افزايش رطوبت و از همه مهمتر، عدم جريان هوا در داخل اتاق است. از اين رو، همفريز[۱۲] (۱۹۷۴) به بررسي اثر دماي كلاس و باد و باراني بودن هوا بر رفتار دانش‌آموزان مي‌پردازد و تأثير اين‌گونه عوامل فيزيكي محيط را بر رفتار نشان مي‌دهد. در اين تحقيق كه طي دو سال متوالي در كلاسهاي اول و دوم ابتدايي و به روش مشاهدهٔميداني انجام گرفت، ۴۸ آموزگار، پرسشنامه‌هايي را تكميل كردند. از پرسشنامه‌هاي فوق دو عامل به نامهاي كوشش[۱۳] (ميزان كوشش و همكاري با معلم) و ميزان فعاليتهاي كلاس و تحرك[۱۴] استخراج شد. سپس رابطهٔاين دو جنبهٔرفتاري با دماي هوا و ساير ويژگيهاي هوا (رطوبت، باد و باران ) درساعات صبح و بعد ازظهر مجدداً بررسي شد. اين تحقيق نشان مي‌‌دهد كه رفتار دانش‌آموزان به طور معناداري تحت تأثير دما و كيفيت هوا قرار مي‌گيرد. به عنوان مثال، حرارت بيش از ۲۱ درجه سانتيگراد موجب كاهش تحرك و بي حالي دانش‌آموزان مي‌شود. هانكوك[۱۵] (۱۹۸۱) نيز در رابطه با تأثير عوامل محيطي (درجه حرارت، تهويه و سرو صدا ) در فعاليتهاي مراقبتي مطالعاتي انجام داده است. نتايج تحقيفات او در ارتباط با درجه حرارت نشان داده است كه بهترين عملكرد مراقبت در درجه حرارت معتدل است (به نقل از: مرتضوي، ۱۳۶۷)

) صدا و متغيرهاي مربوط به آن:

صدا نيز به عنوان يكي از عوامل مهم تأثير‌گذار بر يادگيري محسوب مي‌شود. با اينكه گاهي صداهاي بيرون از كلاس به داخل كلاس راه مي‌يابد، دانش‌آموزان قدرت شنوايي خود را در اختيار صداي معلم قرار داده و فقط مطالبي را به مغز راه مي‌دهند كه از معلم مي‌شنوند. اگر صداهاي بيرون از كلاس بر صداي معلم تفوق يابد، دراين صورت فراگيران ناخواسته قدرت شنوايي خود را در اختيار صداهاي بيرون نهاده يا حداقل به هيچكدام از صداها حتي به صداي معلم نيز گوش فرا نمي‌دهند. غالباً در اين مواقع آشفتگي در فراگيران به وجود مي‌آيد و اهميت موقعيت مكاني كلاس در اينجا مشخص مي‌گردد. عواملي كه بر قابليت شنوايي افراد تأثير مي‌گذارند، عبارتند از: «شكل اتاق، وسايل اتاق، وضعيت منبع صدا و زمان برگشت صدا» كه اين عوامل نيز در زمان ساخت فضاي آموزشي بايد مورد توجه خاص قرارگيرد (ذوفن و لطفي‌پور،۱۳۷۷).